حاصل کار دستگاه قلب و عروق در حین ورزش ، رساندن اکسیژن و مواد غذایی لازم به عضله است . جریان خون عضله در هنگام ورزش شدیداً افزایش یافته و به عنوان مثال ، هنگام انقباضات شدید و متناوب به مدت 6 دقیقه جریان خون عضلات پشت ساق تا حدود 13 برابر افزایش مییابد. انقباضات تونیک ( انقباض عضله به مدت طولانی و بدون انبساط ) به علت عدم اجازه ورود خون کافی به داخل عضله باعث خستگی عضله میشود.
جریان خون عضله در حال استراحت 6/3 میلی لیتر به ازاء هر 100 گرم عضله و در حال فعالیت شدید، جریان 90 میلی لیتر به ازاء هر 100 گرم آن است. بنابراین در فعالیت شدید 90 میلی لیتر به ازاء هر 100 گرم آن است.
بنابراین در فعالیت شدید، جریان خون عضله حدوداً 25 برابر میشود ، که نصف این افزایش به علت گشاد شدن رگهای عضله در اثر بالا رفتن متابولیسم آن بوده و نصف دیگر آن بستگی به فاکتورهای دیگر ، مثل بالا رفتن فشار خون شریانی دارد، به طوری که هنگام ورزش فشار خون حدود 30 درصد افزایش مییابد و این افزایش نه تنها خون بیشتری را وارد رگها میکند، بلکه دیواره آرتویولها (شرائین موئینه) را تحت کشش قرار داده و مقاومت عروق محیطی را کم میکند . این افزایش فشار ، جریان خون عضله را دو برابر افزایش میدهد.
کار عضلاتی ، مصرف اکسیژن و بازدهی قلب cardiac output مستقیماً به یکدیگر مربوط هستند و در حین ورزش تمامی افزایش مییابند، به طوری که کار عضلانی باعث بالا رفتن مصرف اکسیژن و مصرف اکسیژن باعث گشاد شدن رگهای عضله و در نتیجه افزایش بازگشت خون وریدی به قلب و سرانجام افزایش بازدهی قلب میشود. بازدهی قلب در سطوح مختلف به شرح زیر است:
حداکثر فعالیت در مرد جوان غیر ورزشکار 23 لیتر در دقیقه
حداکثر فعالیت مرد دونده ماراتن 30 لیتر در دقیقه
درنتیجه در یک مرد غیرورزشکار بازدهی قلبی حدود 4 برابر و در یک دونده ماراتن حدود 6 برابر افزایش مییابد. دوندگان ماراتن رده بالا میتوانند بازدهی قلبی 35 الی 40 لیتر در دقیقه داشته باشند.
بازدهی قلبی که از حاصل ضرب حجم خون پمپ شده به وسیله هر انقباض یا ضربانات در تعداد ضربات قلب در دقیقه حاصل میشود، در حال استراحت در فرد ورزشکار و غیرورزشکار مساوی است .
چنانچه قبلاً اشاره شد به علت افزایش حجم و هیپرتروفی قلب ، حجم خون پمپ شده در هر ضربان در افراد ورزشکار بیشتر است، در نتیجه در حالت استراحت احتیاج به ضربانات کمتری است تا بازدهی قلب را در حالت نرمال نگه دارد. جدول زیر حجم ضربهای و تعداد ضربانات قلب را در حالات مختلف نشان میدهد:
حجم خون پمپ شده در هر ضربان تعداد ضربانات در دقیقه
1-حالت استراحت: فرد غیرورزشکار 75 میلی لیتر 75
دونده ماراتن 105 میلی لیتر 50
2-حالت فعالیت شدید: فرد غیرورزشکار 110 میلی لیتر 195
دونده ماراتن 185 میلی لیتر 162
در نتیجه در یک ورزشکار رده بالا کیفیت پمپ کردن در هر ضربان 40 الی 50 درصد بالاتر از فرد عادی است، ولی تعداد ضربانات قلب در حالت استراحت کم است.
در یک دونده ماراتن در حین فعالیت شدید بازدهی قلب از 5/5 لیتر در دقیقه به 30 لیتر در دقیقه میرسد، در این حالت حجم ضربهای از 105 میلی لیتر به 162 میلی لیتر، یعنی 50 درصد افزایش مییابد؛ در حالی که تعداد ضربانات قلب از 50 به 185 ضربه در دقیقه ، یعنی 270 درصد افزایش مییابد. بنابراین در فعالیت شدید افزایش حجم ضربهای و تعداد ضربانات قلب باعث بالا رفتن بازدهی قلب میشود، ولی افزایش تعداد ضربانات قلب سهم بیشتری در ایجاد افزایش بازدهی قلب دارد.
از این جهت که دستگاه قلب و عروق نقش عمدهای در فعالیتهای استقامتی دارد، هرگونه ناراحتی قلبی که منجر به کاهش بازدهی قلب شود ، باعث کاهش بازدهی عضلانی و استقامت فرد نیز شده ، تا جایی که فرد مبتلا به نارسائی قلبی حتی از قدرت عضلانی کافی برای خارج شدن از بستر نیز محروم است.
با افزایش سن ، حداکثر بازدهی نیز به تدریج کاهش مییابد ، به طوری که در سنین هشتاد سالگی میزان آن 50 درصد کمتر از سنین 10 الی 19 سالگی است . به همین نسبت قدرت عضلانی نیز در سنین بالا کاهش مییابد.